مالیات بر ارزش افزوده و ماهیت آن

مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده و ماهیت آن

یکی از منابع مهم درآمد دولت‌ها، درآمدهای مالیاتی ناشی از مالیات بر ارزش افزوده است. دولت‌ها با دریافت مالیات به صورت مستمر می‌توانند خدمات ضروری برای جامعه را با ثبات و با برنامه ریزی مناسب ارائه دهند.

تجربه تدوین و اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال‌های اخیر در کشورهای متعدد نشان می‌دهد که این نظام مالیاتی یک منبع درآمد قابل اتکا برای دولت است. یکی از مزیت‌های این مالیات سادگی وصول و پرداخت آن نسبت به سایر انواع مالیات‌ها است. مزیتی که باعث شده است به عنوان رایج ترین نوع مالیات شناخته شود. همچنین مالیات ارزش افزوده بدلیل مزایای دیگری از جمله درآمدزایی زیاد و مهم‌ترین آن کاهش وابستگی هرچه بیشتر درآمد دولت به نفت، یکی از بهترین نظام‌های مالیاتی غیر مستقیم شناخته شده است.

تعریف مالیات بر ارزش افزوده

تعاریف متعددی از این مالیات ارائه شده است. در مصوب ماده ۳ قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور این گونه تعریف شده است:

“مالیات بر ارزش افزوده: مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع می‌گردد.”

ارزش افزوده چیست؟

مطابق ماده ۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده، به تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین، ارزش افزوده گفته می شود. این مفهوم به فرآیند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف از مالیات تعلق می‌گیرد) است که به صورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود.

به عبارت دیگر مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهایی، مرحله به مرحله اخذ می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده برای مصرف طراحی شده است که مصرف کنندگان آن را در زمان خرید خود می پردازند که این مالیات توسط فروشندگان جمع آوری شده و از این طریق در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می گیرد.

این مالیات به صورت غیر تصاعدی در این زنجیره قرار دارد : واردات، تولید، توزیع و مصرف که نهایتا مصرف کنندگان پرداخت کننده آن هستند. در این مالیات، نباید مالیاتی توسط تولید کنندگان پرداخت شود و باید مصرف کننده نهایی فقط این مالیات را بپردازد. بنابراین تولیدکنندگان پرداختی و مالیاتی که بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را انجام داده اند را از خریداران دریافت کرده و ما به التفاوت را به دولت پرداخت می کنند.

تاریخچه ای از ارزش افزوده

به منظور اجرای این مالیات در ایران، لایحه آن برای نخستین بار در دی ماه ۱۳۶۶ به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. این لایحه در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد بررسی قرار گرفت و پس از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علنی مجلس رفت که پس از تصویب ۶ ماده از آن بنا به تقاضای دولت و به دلیل اجرای سیاست تثبیت قیمت‌ها به دولت بازگردانده شد.

درسال ۱۳۷۰ بخش امور مالی صندوق بین‌المللی پول، در راستای اصلاح نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، اجرای سیاست مالیات بر ارزش افزوده را بعنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد نمود.

با توجه به نظرات کارشناسان صندوق بین‌المللی پول، مطالعات و بررسی‌های متعددی در این زمینه در وزارت امور اقتصادی و دارایی صورت پذیرفت و اجرای مالیات بر ارزش افزوده در سمینارها و کمیته‌های مختلف علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی مورد تأکید قرار گرفت، وزارت امور اقتصادی و دارایی در راستای طرح ساماندهی اقتصادی کشور، انجام اصلاحات اساسی در سیستم مالیاتی از جمله حذف انواع معافیت ها، حذف انواع عوارض وگسترش پایه مالیاتی را با تأکید خاص بر کارایی نظام مالیاتی، شروع نمود و مطالعات جدید امکان‌سنجی در این زمینه به عمل آورد.

با توجه به اهمیت بسط پایه مالیاتی بعنوان یکی از اصول اساسی سیاستهای مالی طرح ساماندهی اقتصاد کشور، معاونت درآمدهای مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطالعات علمی متعددی را با در نظر گرفتن خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در زمینه اجرای مالیات بر ارزش افزوده، از دی ماه ۱۳۷۶ آغاز کرد.

لایحه مالیات بر ارزش افزوده، اکنون با در نظر گرفتن اثرات اقتصادی ناشی از اجرای این مالیات با اصلاحات و بازنگری‌های متعدد، به مجلس شورای اسلامی ارائه شده ‌است. قانون مالیات بر ارزش افزوده با اختیارات ناشی از ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره در تاریخ ۱۳۸۷/۲/۱۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصویب شده ‌است تا در مدت آزمایشی ۵ سال از تاریخ اول مهرماه ۱۳۸۷ به اجرا گذاشته شود. از ابتدای سال ۱۳۹۳ میزان این نوع از مالیات در ایران مجدداً افزایش یافت و از ۶ درصد به ۹درصد تغییر کرد.

کالاهایی که ارزش افزوده به آنها تعلق می‌گیرد کدام است؟

مالیات بر ارزش افزوده شامل تمام خدمات و کالاهایی که در ایران به فروش می رسد، می شود اما دارای چند استثنا است: سیگار و سوخت هواپیما دو کالای خاص هستند که به هرکدام به ترتیب ۱۲ و ۲۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده تعلق می گیرد؛ به محصولات کشاورزی فرآوری نشده، کالاهای اساسی ( برنج،روغن،گوشت و…) و خدمات بهداشتی مالیات بر ارزش افزوده تعلق نمی گیرد.

موسسه حقوقی فرهنگ تفاهم در دپارتمان حقوق مالیاتی با در اختیار داشتن یک تیم متشکل از وکلای پایه یک دادگستری و مشاوران حقوقی متخصص امور مالیاتی آماده ارائه خدمات در زمینه دعاوی مالیاتی به مودیان محترم می باشد.

مشمولین ثبت نام نظام مالیات بر ارزش افزوده (فراخوان های مالیات بر ارزش افزوده)

مطابق ماده ١٨ قانون مالیات بر ارزش افزوده، مودیان مکلفند به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می نماید نسبت به ارائه اطلاعات درخواستی سازمان مذکور و تکمیل فرم های مربوطه اقدام و ثبت نام نمایند.

شایان ذکر است، مودیان، در هفت مرحله از یکم مهرماه سال ٨٧ الی یکم مهرماه سال ٩۵ معرفی و دسته بندی شده اند.

این هفت مرحله عبارتند از :

فراخوان مرحله اول (یکم مهرماه سال ٨٧)

الف) کلیه وارد کنندگان؛

ب) کلیه صادر کنندگان؛

ج) کلیه فعالان اقتصادی که مجموع فروش کالاها و ارائه خدمات آنها در سال ۱۳۸۶ سه میلیارد ریال یا بیشتر بوده است؛

د) کلیه فعالان اقتصادی که مجموع فروش کالاها و ارائه خدمات آنها در پنج ماهه آغازین سال ۱۳۸۷، یک میلیارد و دویست پنجاه میلیون ریال یا بیشتر بوده است.

فراخوان مرحله دوم (یکم مهرماه سال ٨٨)

کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آنها جواز تأسیس و پروانه‌ی بهره‌برداری از وزارتخانه‌ی ذیربط صادر شده یا می‌شود؛

بهره‌برداران معادن؛

ارائه دهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری و دفترداری و همچنین خدمات مالی؛

حسابداران رسمی شاغل و موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران؛

ارائه دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای؛

ارائه دهندگان انواع خدمات انفورماتیک، رایانه‌ای اعم از سخت افزاری، نرم افزاری و طراحی سیستم؛

متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر؛

بنکداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها؛

نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی؛

مؤسسات حمل و نقل موتوری و باربری دارای مجوز از مراجع ذیربط، زمینی، دریایی و هوایی باربری (به استثناء واحدهایی که صرفاً به امر حمل و نقل مسافر اشتغال دارند)؛

مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور؛

مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی.

فراخوان مرحله سوم (یکم فروردین ماه سال ٨٩)

کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که بر اساس شرایط مراحل اول و دوم ثبت نام، مشمول اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده نگردیده‌اند، در صورتی که در سال ۱۳۸۷ یا ۱۳۸۸ مجموع فروش کالاها  ارائه خدمات(غیر معاف یا معاف و غیر معاف) آن‌ها سه میلیارد ریال و بالاتر می باشد.

فراخوان مرحله چهارم (یکم مهرماه سال ٨٩)

کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که براساس شرایط مراحل اول ، دوم و سوم ثبت نام، مشمول اجرای نظـام مالیـات بـر ارزش افزوده نگردیده اند، در صورتی که شاغل به فعالیت های ذیل (از جمله فعالیتهای موضوع بند «ب» ماده۹۶قانون مالیاتهای مستقیم) باشند، با هر میزان فروش یا درآمد، مشمول مرحله چهارم ثبت نام ، آمـوزش و اجرای قانون خواهند بود.

صاحبان کارگاه های صنعتی (اعم از صنفی و غیر صنفی که دارای حداقل برق سه فاز ۵۰ آمپر باشد)؛

فروشندگان طلا و جواهر؛

فروشندگان آهن آلات؛

صاحبان تالارهای پذیرائی و رستوران ها؛

صاحبان متل و هتل های یک و دوستاره و هتل آپارتمان؛

صاحبان نمایشگاه ها و فروشگاه های خودرو و بنگاه معاملات املاک؛

صاحبان تعمیرگاه های مجاز خودرو؛

چاپخانه داران ؛

صاحبان دفاتر اسناد رسمی؛

صاحبان مراکز ارتباطات رایانه ای، دفاتر خدمات ارتباطی (دفتـر خـدمات مشـترکین تلفـن همـراه وآژانـس هـای پستی) و دفاتر خدمات دولت الکترونیک، پلیس+۱۰ و دفاتر خدمات الکترونیک شهر؛

صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی؛

صاحبان سینماها، تماشاخانه هاو مکان های تفریحی و ورزشی.

فراخوان مرحله پنجم (یکم مهرماه سال ٩٠)

کلیه اشخاص حقوقی که بر اساس شرایط مراحل اول، دوم، سوم و چهارم ثبت نام، مشمول اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده نگردیده اند، در صورتی که در هر یک از سال های ۱۳۸۷، ۱۳۸۸، یا ۱۳۸۹ مجموع کالاها و ارائه خدمات(غیر معاف یا معاف غیر معاف) آن ها یک میلیارد ریال و بیشتر باشد.

فراخوان مرحله ششم (یکم فروردین ماه سال ٩۴)

اشخاص حقوقی و همچنین حقیقی(صرف نظر از مبلغ فروش سالانه) موضوع ماده ۹۸ قانون مالیات های مستقیم که به فعالیت های زیر اشتغال دارند:

چلوکبابی ها، سالن های غذاخوری، سفره خانه های سنتی و اغذیه فروشی های زنجیره ای با مالکیت واحد و با نام و نشان و عنوان تجاری واحد فارغ از مساحت محل کسب و کار و نوع مجوز.

فراخوان مرحله هفتم (یکم مهرماه سال ٩۵)

کلیه اشخاص حقوقی فعال با هر حجم از فروش و یا درآمد از محل عرضه کالا و ارائه خدمات مشمول که موجب فراخوان های قبلی(فراخوان مرحله اول تا ششم) تا کنون برای اجرای قانون فراخوان نشده اند، به استثنای اشخاص حقوقی با فعالیت های صرفاً معاف موضوع ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده.

رسیدگی به مالیات بر ارزش افزوده

پذیرش اعتبار مالیاتی مودیان نیازمند مشمولیت آنان در نظام مالیات بر ارزش افزوده، ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده، داشتن گواهینامه ثبت‌نام و داشتن مدارک مثبته و مورد قبول سازمان دارایی شامل صورت‌حساب، اسناد پرداخت بهای کالا و خدمات و مالیات به عوارض ارزش افزوده، شناسایی فروشنده، کنترل اسناد حمل، رسید انبار و … حسب مورد (که با در نظر گرفتن روش کار مودی متفاوت است) خواهد بود. داشتن گواهینامه ثبت‌نام و بدون درج نام مودی (فروشنده) در فهرست مودیان ثبت‌نام شده  فاقد اعتبار مالیاتی در زمان انجام معامله ( شرکتهایی که به علت تخلف در لیست سیاه دارایی قرار دارند )شرط کافی برای شناسایی معامله و پذیرش اعتبار مالیاتی نخواهد بود.

مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده

همانند اغلب ابزارهای اقتصادی، مالیات بر ارزش افزوده نیز دارای مزایا و معایبی است. از مزایای مالیات بر ارزش افزوده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گسترش پایه مالیاتی: مالیات بر ارزش افزوده می تواند بخش هایی از اقتصاد که تحت پوشش دادن آن ها با استفاده از سایر روش ها مانند مالیات بر فروش، دشوار است را پوشش دهد.
• افزایش درآمدهای مالیاتی: استفاده از مالیات بر ارزش افزوده به دلیل گسترش پایه مالیاتی می تواند درآمدهای مالیاتی را بسیار افزایش دهد.
• کاهش هزینه اخذ مالیات : مالیات بر ارزش افزوده، مکانیزمی خود اجرایی دارد. لذا احتمالاهزینه‌های جمع آوری در مقایسه به سایر روش‌های اخذ مالیات، پایین‌تر است. همچنین استفاده از این روش،‌ موجب کاهش مالیات مضاعف، کاهش فرارهای مالیاتی و کاهش وقفه زمانی پرداخت نیز می‌شود و به طور کلی با ساده سازی و کارایی خود،‌ کمک شایانی به اصلاح ساختار کلی نظام مالیاتی کشور خواهد کرد.

اما این روش از اخذ مالیات معایبی هم دارد. از جمله معایب آن می توان به ترس از افزایش تورم در کشور اشاره کرد. در واقع این مالیات، قیمت تمام شده فروش را در مراحل مختلف اخذ مالیات افزایش می دهد. همچنین اجرای این روش نیازمند انجام مطالعات دقیق و علمی و ایجاد ساختار سازمانی مورد نیاز است.

*در پایان شایان ذکر است برای مشاوره راجع به مالیات بر ارزش افزوده و مسائل حقوقی مرتبط با آن، با وکلای متخصص در زمینه حقوق مالیاتی ، در ارتباط باشید و از آنها کسب مشورت نمایید.

موسسه حقوقی فرهنگ تفاهم در دپارتمان حقوق مالیاتی با در اختیار داشتن یک تیم متشکل از وکلای پایه یک دادگستری و مشاوران حقوقی متخصص امور مالیاتی آماده ارائه خدمات در زمینه دعاوی مالیاتی به مودیان محترم می باشد.